અલ્લાહના નામથી જે અત્યંત દયાળુ

જગતના ત્રણ મોટા ધર્મો – ખ્રિસ્તી, યહૂદી અને ઇસ્લામ, જેના માનવાવાળાઓની સંખ્યા આ પૃથ્વી ઉપર ઘણી મોટી છે, પુનર્જીવનની માન્યતામાં વિશ્વાસ ધરાવે છે. પૃથ્વી ઉપર ઘણાં ઓછા લોકો છે, જેઓ પુનર્જન્મને એ અર્થમાં માનતા હોય કે મનુષ્ય પોતાના કર્મો અનુસાર મૃત્યુ પછી ફરીથી આ જગતમાં જન્મ લે છે.

આપણા ભારત દેશમાં આમ તો ઘણી વ્યક્તિઓ પહેલાં પણ આવાગમનીય પુનર્જન્મના સિદ્ધાંતને માનતી હતી. પરંતુ વેદકાળના ઘણા સમય પછી આ માન્યતા ફેલાવવામાં આવી, ત્યાં સુધી કે આ વૈદિક ધર્મ પછી ધીમે-ધીમે ઉત્પન્ન થનારા બહુદેવવાદી ધર્મની મુખ્ય આધાર બની ગઈ, નહીં તો વેદોમાં ક્યાંય આવાગમનના અર્થમાં ‘પુનર્જન્મ’નો ઉલ્લેખ નથી મળતો. તેમાં માત્ર ‘પુનર્જીવન’ના અર્થમાં જ પુનર્જન્મની ચર્ચા જોવા મળે છે. જેને ‘દિવ્ય જન્મ’ પણ કહેવામાં આવેલ છે.

સંસ્કૃત ભાષામાં ‘પુનઃ’નો અર્થ છે ફરીથી, નહીં કે વારંવાર. બીજીવાર પછી ત્રીજી અને ચોથીવાર જન્મનો અર્થ લઈને આવાગમનના ચક્રને માનવું ન કેવળ સંસ્કૃત ભાષાથી, બલ્કે વૈદિક ધર્મથી પણ મેળ નથી ખાતું. ભાષાની વાત તો સંસ્કૃત શબ્દકોશથી સમજવાની છે. રહી વાત વેદોની, તો આના ઘણાં મોટા-મોટા વિદ્વાનોએ પણ આ જ વાત સ્પષ્ટરૂપે કહી છે. બે-ચાર ઉદાહરણો અહીં પ્રસ્તુત છેઃ

શ્રી રાહુલ સાંકૃત્યાયન પોતાના પુસ્તક ‘દર્શન-દિગ્દર્શન’ના પૃ. ૪૦૩ ઉપર વિસ્તારથી ઉલ્લેખ કર્યા પછી લખે છેઃ

“આખું વિશ્વ જાણે છે કે ઉપનિષદ વેદોના સમય પછીના છે, અર્થાત્‌ વેદોમાં આવાગમનનો સિદ્ધાંત નથી.”

ડૉ. ફરીદા ચૌહાણ પોતાના પુસ્તક ‘પુનર્જન્મ ઔર વેદ’ના પૃ. ૧૩ પર લખે છેઃ

“વેદોમાં પુનર્જન્મ મળે છે જરૂર, પરંતુ એમાં આ જન્મ પછી માત્ર એક વધુ જન્મનું વિવરણ છે, હજારો જન્મોનું નહીં.”

શ્રી સત્યપ્રકાશ વિદ્યાલંકાર લખે છે કેઃ

“વેદોમાં આવાગમન નથી. આ વાત પર તો હું જુગાર પણ રમી શકું છું.” (આવાગમન, પૃ. ૧૦૪)

શ્રી દુર્ગાશંકર સત્યાર્થીએ પોતાના લેખ ‘વેદ ઔર પુનર્જીવન’માં આ જ વાત સિદ્ધ કરી છે કે વેદોમાં આવાગમન નથી. વેદોના અનુસાર બે જ જીવન છે, એક વર્તમાન જીવન અને બીજું મરણોપરાંત પરલોક અથવા પારલૌકિક જીવન. વેદ પુનર્જીવનના આવાગમનીય સિદ્ધાંતનુ ભારપૂર્વક ખંડન કરે છે. આ લેખમાં વેદોમાં વર્ણવવામાં આવેલ અંતિમ દિવસ અને પ્રલયનું શબ્દચિત્ર રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. સત્યાર્થીજીએ આના ખંડનના પ્રમાણ રૂપે કેટલાક શ્લોકો પણ રજૂ કર્યા છે અને બતાવ્યું છે કે વેદોના સમયમાં પણ કેટલાક લોકો પાંચ જન્મોને માનતા હતા, પરંતુ વેદોએ એનું ખંડન કર્યું છે. ઋગ્વેદના શ્લોક ૨/૧૪/૯૨-૨૦ ને એમણે વિશેષરૂપે પ્રસ્તુત કરેલ છે, જે આ સંબંધે સ્પષ્ટ છે.

આ લેખો, ખાસ કરીને સત્યાર્થીજીના લેખોમાં બતાવવામાં આવ્યું છે કે આવાગમન નહીં, બલ્કે ‘અંતિમ દિવસ’નો સિદ્ધાંત વેદોનો સિદ્ધાંત છે; અને વેદોમાં એનાથી જ ડરાવવામાં આવ્યા છે. આ એ જ વાત છે જેને અંતિમ ઈશ્વરીય ગ્રંથ પવિત્ર કુર્આને “કયામત” કહેલ છે.

ઋગ્વેદમાં આ અંતિમ દિવસની ચર્ચા વારંવાર જોવા મળે છે. વર્તમાન જીવન પછી માત્ર એક વધુ જીવનના પ્રમાણમાં સત્યાર્થીજીએ સાત શ્લોક રજૂ કર્યા છે. જીવન માત્ર બે છેઃ આલોક અને પરલોક. પરલોકમાં ફળસ્વરૂપે મળશેઃ સ્વર્ગ (જન્નત) અથવા નર્ક (જહન્નમ). ઋગ્વેદ (૨૨૪૩)ના શ્લોકને લો. આમાં અંતિમ દિવસની વાત છે. અર્થ આ પ્રમાણે છેઃ

“તેઓ અંતિમ દિવસને ભૂલીને વિદ્યા તથા બુદ્ધિનો તિરસ્કાર કરીને અમારી નિર્ધારિત કરેલી મર્યાદાઓને ઓળંગી રહ્યાં છે.”

પ્રાચીન ભારતીય ઇતિહાસમાં છાંદોગ્યએ સૌ પ્રથમ પુનર્જન્મના આવાગમનીય સિદ્ધાંતને પ્રચલિત કર્યો. આના પછી દરેક યુગમાં એનો જ પ્રચાર કરવામાં આવ્યો. પરંતુ વેદ એને સમર્થન નથી આપતાં. વેદો પ્રાચીન હોવાના કારણે એમાં ફેરફાર સંભવ બન્યો, જ્યારે કે કુર્આનના ‘કયામત’ (મહાપ્રલય) અને ‘આખિરત’ (પરલોક) ના સિદ્ધાંતમાં ફેરફાર કરવો અસંભવ છે.

આવાગમનના સિદ્ધાંતને વર્તમાન પરિપ્રેક્ષ્યમાં પણ જોવાની આવશ્યક્તા છે. પૃથ્વી પર મનુષ્ય દિન-પ્રતિદિન ભ્રષ્ટાચાર, હત્યા, બળાત્કાર તથા અન્ય ગુનાઓ અને અત્યાચારોમાં વધુને-વધુ પ્રવૃત્ત થતો જઈ રહ્યો છે. આવાગમનના સિદ્ધાંત અનુસાર આ પરિસ્થિતિમાં આ વધતા દુષ્કર્મો અને પાપોનાં દંડ રૂપે મોટા ભાગના મનુષ્યોનો જન્મ મનુષ્યોમાં નહીં, બલ્કે વૃક્ષ, પશુ અથવા બીજા નિમ્ન સ્તરના પ્રાણીઓમાં થવો જોઈએ. પરિણામ-સ્વરૂપ મનુષ્યોની સંખ્યા પહેલાંથી ઓછી થતી જવી જોઈએ. પરંતુ વાસ્તાવિકતા એ છે કે માનવોની સંખ્યા, એના દુષ્કર્મો પછી પણ, ઝડપથી વધતી જઈ રહી છે.આ રીતે આવાગમનનો સિદ્ધાંત વર્તમાન પરિપ્રેક્ષ્યમાં પણ ખરો નથી ઉતરતો.

‘‘બુદ્ધિહીન લોકો પુસ્તક જોઈને પણ નથી જોતાં અને સાંભળીને પણ નથી સમજતાં. (ઋગ્વેદઃ ૧૦-૭૧-૪)

તું જ કર્મ કર, તું જ ફળ ભોગવ. (યજુર્વેદઃ૨૩/૧૫)

ન્યાયના દિવસ (પરલોક)ને એક ઉદાહરણ દ્વારા પણ સમજી શકાય છે. એક વ્યક્તિએ એક બીજી વ્યક્તિની હત્યા કરી નાખી. એના બે નાના બાળકો, એક બાળકી અને સ્ત્રીની દેખરેખ તથા ભરણપોષણ કરવાવાળું કોઈ ન રહ્યું. એનો એક મોટો ધંધો હતો જે નષ્ટ થઈ ગયો. વિધવા સ્ત્રી અને બાળકો ભૂખથી મરવા લાગ્યા. બાળકી મોટી થઈને પોતાની અને પરિવારની ભૂખ મટાડવા માટે આવારા છોકરાઓના હાથમાં સપડાઈ ગઈ. એનું જીવન બરબાદ થઈ ગયું. છોકરાઓ ભણી ન શક્યા, બલ્કે કોઈ દેખરેખ રાખનાર ન હોવાના કારણે ગુંડા-ડાકૂ બની ગયાં. તેમણે કેટલીય લૂંટફાટ અને હત્યાઓ કરી. સમાજમાં ઘણાં અનિષ્ટો ફેલાવ્યાં.

એ હત્યા કરનારા અત્યાચારીને આ જગતમાં વધુમાં વધુ જે સજા કરવામાં આવી શકે એમ હતી, તે એ છે કે એને ફાંસીએ લટકાવી દેવામાં આવે. એ વ્યક્તિએ પ્રાણ લીધા, તો એના પણ પ્રાણ લઈ લેવામાં આવ્યા. પરંતુ એ સ્ત્રીની જે દુર્દશા થઈ, એની સજા એને ન મળી, તે હત્યારો બે બાળકોને પણ ગુંડા-ડાકૂ બનાવીને લૂંટફાટ અને હત્યાઓ કરવાનું કારણ બન્યો. આની ઘણી ભયાનક સજા મળવી જોઈએ, જે એને ન મળી શકી, એને ફાંસી આપ્યા પછી આ બધા પાપોની ન્યાય અનુસાર પૂરેપૂરી સજા કરવી આ જગતમાં અશક્ય છે. જો મનુષ્યો અને આ સંસારને બનાવનાર તથા સઘળું તંત્ર ચલાવનાર ઈશ્વર ન્યાયી છે, તો અનિવાર્ય છે કે એને ન્યાયાનુસાર પૂરેપૂરી સજા આપે, જે આ લોકમાં સંભવ નથી. આ સજા બે રીતે આપી શકાય છે. એક એ કે આ જગતમાં એને કૂતરો અથવા વૃક્ષ બનાવીને મોકલી દેવામાં આવે. વૃક્ષ તો શાંતિપૂર્ણ જીવન વિતાવે છે. લોકો એની સેવામાં લાગેલા રહે છે. તેથી આ કોઈ યોગ્ય સજા ન થઈ. આ વૃક્ષ-જીવન પછી તો તે ઉચ્ચ શ્રેણીમાં જન્મ લેશે, કેમ કે વૃક્ષ-જીવનમાં એણે લોકોને છાંયડો અને ફળ આપીને બહુ પુણ્ય કમાવ્યા હોય છે, અર્થાત્‌ એણે કદી સજા ભોગવી જ નહોતી.

જો તેને કૂતરો બનાવીને જન્મ આપવામાં આવે, તો તે કામ-ધંધાની મુશ્કેલીઓ વેઠ્યા સિવાય બીજાની રોટલી ઉપર ઉછરીને અથવા જંગલમાં બીજા પ્રાણીઓને ખાઈને મસ્તીથી પડ્યો રહેશે. આ પણ કોઈ યોગ્ય સજા ન થઈ. વાસ્તવમાં આ જગતમાં આવી જોગવાઈ જ નથી કે અહીં કોઈ સ્થિતિમાં રાખીને એને ન્યાયાનુસાર સજા આપી શકાય.

બીજા પ્રકારની સજા એ હોઈ શકે કે આ જગતથી પણ વધુ ક્ષમતાવાળું એક બીજું જગત હોય, જેમાં મૃત્યુ પછી ફરી જીવન પ્રદાન કરવામાં આવે; એવું જીવન જેમાં પૂર્ણ સજા આપવાની ક્ષમતા હોય કે તે હત્યારાને હત્યા કરવાની સજા, વધુમાં એક સ્ત્રીને વિધવા કરીને એનું સુખ છીનવી લેવાની સજા તથા બાળકોના ભૂખથી ટળવળવાની અને શિક્ષા-દીક્ષાથી વંચિત રહેવાની સજા, અને એમના જીવનમાં બગાડ પ્રવેશ્યા પછી સમસ્ત કુકર્મોનું અસલ કારણ બનવાની સજા, આ તમામ સજાઓ એક સાથે અને તદ્દન ન્યાયાનુસાર સંપૂર્ણપણે આપી શકાય.

ન્યાયની આ બીજી પદ્ધતિ બુદ્ધિગમ્ય લાગે છે અને ન્યાયની માંગ એ છે કે અપરાધીને બતાવવામાં આવે કે એના કયા અપરાધની સજા એને આપવામાં આવી રહી છે, સાથે એના અપરાધનું પરિણામ પણ તેના સામે હોય અને એને પોતાના બચાવની દલીલોની અને પોતાની સ્પષ્ટતાની તક પણ આપવામાં આવે. આ પદ્ધતિ જ તદ્દન ન્યાયી છે, જેનાથી ન્યાયનું સાચું સ્વરૂપ સામે આવે છે.

એ જ રીતે નીચેના ઉદાહરણથી પણ સત્કર્મોનું ફળ આપવાનું અનુમાન પણ લગાવી શકાય છે.

વેદોની જેમ ઈશ્વરીય ગ્રંથ પવિત્ર કુર્આન પણ મૃત્યુ પછીના જીવનની ખાતરી આપે છે. બંનેમાં તફાવત એ છે કે વેદોમાં તે એટલું સ્પષ્ટ અને વિસ્તૃત નથી, જેટલું કુર્આનમાં છે. કુર્આન અનુસાર ન્યાય અને વળતરનો દિવસ એ છે જેમાં ન્યાય અને ન્યાયવિધિ અનુસાર આલોકના જીવનનો અહેવાલ, સાક્ષીઓ સામે લાવીને, ભૂલ બતાવીને, સ્વબચાવની તક આપીને તથા ર્નિણય સંભળાવીને નર્કમાં પૂરેપૂરી સજા આપવામાં આવશે. નર્કમાં અત્યંત કઠોર અને લાંબા ગાળાની સજાની જોગવાઈ પણ હશે. એ જ રીતે સત્કર્મોનું સારું અને સંપૂર્ણ ફળ લાંબા ગાળા સુધી સ્વર્ગમાં આપવામાં આવતું રહેશે.

‘કયામત’નો અર્થ છે, આ જગતને તોડીફોડીને નવા સંસારનું નિર્માણ કરવું અને તમામ મનુષ્યો ફરીથી એકત્રિત કરીને જીવન પ્રદાન કરવું. ‘આખિરત’નો અર્થ છે, મૃત્યુ પછીની બીજી દુનિયા, જે મૃત્યુથી લઈને હિસાબ લેવા અને ફળ આપવા સુધીનો સમય છે. નિઃશંકપણે ફેસલાનો દિવસ નક્કી છે, અને સૃષ્ટિનો માલિક એ દિવસનો પણ માલિક છે.”

“મહાન ઘટના ! શું છે એ મહાન ઘટના ? તમે શું જાણો કે એ મહાન ઘટના શું છે ? એ દિવસ જ્યારે લોકો વિખરાયેલા પતંગિયાઓ જેવા અને પર્વતો પીંજાયેલા રંગબેરંગી ઊન જેવા હશે. પછી જેનાં (સદ્‌કાર્યો અને ભલાઈ)ના પલ્લાં ભારે હશે, તેઓ મનપસંદ એશઆરામમાં હશે; અને જેનાં પલ્લાં હલકાં હશે, એનું સ્થાન ઊંડી ખાઈ હશે, અને તમને શું ખબર કે તે વસ્તુ શું છે ? ભડકે બળતી આગ.” (કુર્આન, સૂરઃ કારિઅહ)

“જ્યારે આકાશ ફાટી જશે, અને જ્યારે તારા વિખેરાઈ જશે, અને જ્યારે સમુદ્રોને ફાડી નાખવામાં આવશે, અને જ્યારે કબરો ખોલી દેવામાં આવશે, ત્યારે દરેક વ્યક્તિને તેનું આગળ-પાછળનુ બધું કર્યુંકરાવ્યું જણાઈ જશે.’’ (કુર્આન, સૂરઃ ઇન્ફિતાર, ૧-૫)

“ડરાવો એમને એ દિવસથી, જ્યારે ધરતી અને આકાશોને બદલીને કંઈના કંઈ બનાવી નાખવામાં આવશે અને બધા જ એક અને સર્વશક્તિશાળી અલ્લાહ સમક્ષ ખુલ્લા હાજર થઈ જશે. તે દિવસે તમે ગુનેગારોને જોશો કે સાંકળોમાં હાથ-પગ જકડાયેલા હશે, ડામરના વસ્ત્રો પહેરેલા હશે અને આગની જ્વાળાઓ તેમના ચહેરા ઉપર છવાઈ રહી હશે.” (કુર્આન, સૂરઃ ઇબ્રાહીમ, ૪૮-૪૯)

“તે દિવસે જ્યારે કે આકાશને અમે એ રીતે લપેટીને મૂકી દઈશું જે રીતે તુમારના પાનાં લપેટી દેવામાં આવે છે. જે રીતે અમે પહેલાં સર્જનનો આરંભ કર્યો હતો, એ જ રીતે અમે ફરી તેનું પુનરાવર્તન કરીશું. આ એક વાયદો છે અમારા શિરે અને આ કામ અમારે ચોક્કસપણે કરવાનું જ છે.”  (કુર્આન, સૂરઃ અંબિયા, ૧૦૪)

“જે લોકોએ અમારી આયતોને માનવાનો ઇન્કાર કર્યો છે, તેમને ચોક્કસપણે અમે આગમાં ઝોંકીશું અને જ્યારે જ્યારે તેમના શરીરની ચામડી ગળી જશે તો તેની જગ્યાએ બીજી ચામડી પેદા કરી દઈશું, જેથી તેઓ બરાબરનો સજાનો સ્વાદ ચાખે. અલ્લાહ ખૂબ સામર્થ્ય ધરાવે અને પોતાના નિર્ણયોને અમલમાં મૂકવાની હિકમત (વિવેકશીલતા અને બુદ્ધિમત્તા) ધરાવે છે.” (કુર્આન, સૂરઃ નિસા, ૫૬)

અલ્લાહના નામથી જે અત્યંત દયાળુ

કોરોના એક ભયાનક ત્રાસદી

આપણા દેશ ભારત વર્ષમાં કોરોનાએ એક ભયાનક સ્વરૂપ ધારણ કરી લીધું છે. બહોળી સંખ્યામાં લોકો આ મહામારીમાં સપડાયા છે. અને એક નોંધપાત્ર સંખ્યામાં આપણાં સ્નેહી-જનો આપણાંથી દૂર ચાલ્યા ગયા છે. હજુ આ મહામારી ચાલુ જ રહી હતી કે ફૂગના વિવિધ રૂપોમાં એક બીજી મહામારીનું પણ આક્રમણ થઈ ગયું છે. આગળ બીજી મહામારીઓ પણ આવે એ શક્યતા નકારી શકાય નહીં. કોરોનાના ઇલાજમાં તો થોડી ઘણી સફળતા મેળવી શકાઈ છે, પણ સંભવ છે કે આગળ બીજી મહામારીઓ આપણને પૂર્ણ રીતે વિવશ કરી મૂકે. આપણે કોઈ રીતે પણ તેનો મુકાબલો ન કરી શકીએ.

આ અલ્લાહ-ઈશ્વરની નહીં પણ આપણી પરીક્ષા છે

કોરોના મહામારી જેટલી તેજ ગતિથી પ્રસરી છે તે જ તીવ્રતાથી કેટલાક પ્રશ્નો પણ ઉદ્‌ભવ્યા છે.

– ઈશ્વર માનવીઓને તકલીફ કેમ આપી રહ્યો છે?

– શું ઈશ્વર આપણાથી પ્રેમ નથી કરતો?

– શું ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ છે ખરું?

ઈશ્વરના અસ્તિત્વ, તેની દયા અને અનુકંપાની નિશાનીઓ તો ઠેર ઠેર દેખાઈ આવે છે. તેને ઓળખવા, તેને સમજવા માટે તેવી દૃષ્ટિ અને તેવું હૃદય જોઈએ. આપણું હોવું તેના હોવાની સાબિતી છે. આપણો એક એક શ્વાસ તેની દયા અને અનુકંપાની અનુભૂતિ કરાવે છે. આ સૃષ્ટિનું કણ કણ તેની સત્તા, તેની દયા અને કૃપાની સાક્ષી પૂરે છે.

કોરોના અને આના જેવી બીજી મહામારી તો આપણા જેવા કઠણ કાળજાના માનવીઓ માટે એક ચેતવણી સ્વરૂપ હોય છે. આનો હેતુ આપણને નિંદ્રામાંથી જગાડી, આપણી ગફલતને ખંખેરી આપણને ઈશ્વરની સત્તાનું સ્મરણ કરાવવાનું  હોય છે. શું આ વાસ્તવિક્તા નથી કે આપણો સમાજ ઈશ્વરથી વિમુખ થઈ ભૌતિક સુખ સંસાધનોની આંધળી દોટમાં ગળાડૂબ છે?

શું છે આ જીવન? શું છે મૃત્યુ ? શું થવાનું છે મૃત્યુ પછી?

જીવન તો એક પરીક્ષા છે. આ જીવન પોતે ઈશ્વરની સત્તા અને તેના અસ્તિત્વનું પ્રમાણ છે. તેની શીતળ છાયામાં જ આપણું જીવન પસાર થઈ રહ્યું છે અને આપણે બધા ધીમે ધીમે અંતિમ  પડાવ મૃત્યુ  તરફ ચાલ્યા જઈ રહ્યા છીએ.

“અત્યંત મહાન અને ઉચ્ચ છે તે જેના હાથમાં સૃષ્ટિની કમાન છે. અને તે દરેક વસ્તુ પર સામર્થ્ય ધરાવે છે. જેણે મૃત્યુ અને જીવનનું નિર્માણ કર્યું જેથી તમે સૌને અજમાવે કે તમારામાથી કોણ સારાં કર્મ કરનાર છે, અને તે પ્રભુત્વશાળી અને ક્ષમા કરનાર છે.” (કુર્આન ૬૭:૧,૨)

મૃત્યુ જીવનનો અંત નથી પણ આ જીવન-પરિક્ષાનો અંત છે

મૃત્યુને જીવનનો અંત સમજી લેવો એક અક્ષમ્ય અપરાધ છે. આ જીવન-પરીક્ષાનું પરિણામ પણ આવવાનું છે. અને આ મૃત્યુ પછીના જીવનમાં જ શક્ય છે.

સંસારની વાસ્તવિકતાને ભૂલી જઈ તેની બાહ્ય ચમક દમક તણી અંજાઈ જનારને ઝંઝોડી જગાડવા અને તેમને વાસ્તવિકતાનું ભાન કરાવવા ઈશ્વરે કેટલીક વ્યવસ્થા ઊભી કરેલ છે. કોરોના અને આના જેવી બીજી આપદાઓ જેમકે ધરતીકંપ, પૂર, વાવાઝોડું આ વ્યવસ્થાના જ ચિન્હો છે. સમજદારી એમાં જ છે કે આ આપદાઓને એ સ્વરૂપે જ સમજવામાં આવે અને જીવન રૂપી ગાડીને, જે ખોટા રસ્તે જઈ રહી છે, ફરી સાચા રસ્તા પર લઈ જવામાં આવે. આ છે આ બધી આપદાઓનો સંદેશ.

મૃત્યુ અનિવાર્ય છે, અને પોતાના નિર્ધારિત સમયે બધાને આવનાર છે. પણ જ્યારે આ મૃત્યુ અકુદરતી અને વિકરાળ સ્વરૂપમાં આવે તો  તે કુદરતી ન કહી શકાય. તેમાં નિહિત સંદેશને સમજવો જરૂરી છે. આ તરફથી આંખ આડા કાન કરી જીવનની આ વાસ્તવિકતાથી દૃષ્ટિ ફેરવી ખોટા માર્ગ ઉપર ચાલતા રહેવાની વૃત્તિ નરી મૂર્ખામી છે. આ તો ઈશ્વરને પડકારવા સમાન છે.

યાદ રાખો! આ સંસાર આપણો નહીં ઈશ્વરનું છે

આ સંસારમાં આપણે આપણી ઇચ્છાથી નથી આવ્યા. આપણને અહીં પેદા કરવામાં આવ્યા છે. અહીં મોજૂદ બધા સંસાધનો આપણે બનાવેલ નથી, આનું નિર્માણ ઈશ્વરે કરેલ છે. મૃત્યુ ઉપર આપણું કોઈ નિયંત્રણ નથી. મૃત્યુ ઉપર અંકુશ લગાડવા આપણે અસમર્થ છીએ. ઈશ્વર જ્યારે ઇચ્છે છે આપણાં પ્રાણ હણે છે, આપણે લાચાર અને વિવશ છીએ. આ બધુ પુરવાર કરે છે કે ઈશ્વરની સત્તાની સામે આપણે કેટલા તુચ્છ છીએ.

“અલ્લાહ જ છે જેણે તમને પેદા કર્યા, પછી તમને રોજી આપી, પછી તે તમને મૃત્યુ આપે છે, પછી તે તમને ફરી જીવન આપશે. શું તમારા ઠેરવેલા ભાગીદારોમાં કોઈ એવો છે જે આમાંથી કોઈ પણ કામ કરતો હોય? પાક છે તે અને ઉચ્ચ અને શ્રેષ્ઠ છે તે ર્શિકથી જે આ લોકો કરે છે. “ (કુર્આન ૩૦:૪૦)

જન્મ, મૃત્યુ અને રોજી બધું તેના જ કબ્જા હેઠળ છે, આપણે તેના જ આશ્રિત છીએ. તો પછી આપણે એ સત્ય, ‘મૃત્યુ પશ્ચાત્‌ જીવન’ને પણ કેમ સ્વીકારતા નથી?

“તમે અલ્લાહ સાથે ઇન્કારનું વલણ કેમ અપનાવો છો, જ્યારે કે તમે ર્નિજીવ હતા , તેણે તમને જીવન પ્રદાન કર્યું , પછી તે જ તમારા પ્રાણ લેશે, પછી તે જ ફરીવાર જીવન પ્રદાન કરશે, પછી તેના જ તરફ તમારે પાછા ફરવાનું છે.”(કુર્આન ૨:૨૮)

આપણે ક્યાં સુધી મૃત્યુ પછીના જીવનનો ઇન્કાર કરીશું ?

સ્વાસ્થ્ય, રોગ અને ઉપચાર અલ્લાહની નિશાનીઓ છે

આપણું આરોગ્ય ઈશ્વરની એક ઘણી મોટી કૃપા છે. અને રોગ તેની કૃપાથી વંચિત થવાનું નામ છે. રોગ આપણને યાદ દેવડાવે છે કે ઈશ્વરની કૃપાથી વંચિત રહેવું સમજદારી નથી. તેની કૃપા પ્રત્યે આભાર વ્યક્ત કરવો જરૂરી છે.

ઈશ્વરે દરેક રોગ સાથે તેની દવા પણ બનાવી છે. પણ તેની શોધ માટે આપણે  આપણી વિવેક-બુદ્ધિનો ઉપયોગ કરવો અનિવાર્ય છે. ઉપચાર મળવો પણ તેની ઇચ્છા અને કૃપાને આભારી છે. માનવી માટે ખોટા અહંકારને કોઈ સ્થાન નથી. આ બધું તેની જ કૃપા છે. આરોગ્ય અને ઉપચાર માટે તેનો આભાર વ્યક્ત કરવો અને તેની સ્તુતિ કરવી જ ઘટે.

ઈશ્વરની કૃપા જેવી રીતે આપણાં શરીર અને આરોગ્યમાં જોવા મળે છે, એવી જ રીતે ધરતી અને આકાશમાં પણ તેની કૃપાની અસંખ્ય નિશાનીઓ ફેલાયેલ છે.

“ધરતીમાં ઘણી નિશાનીઓ છે, વિશ્વાસ કરનારાઓ માટે અને સ્વયં તમારા અસ્તિત્વમાં. શું તમને સુઝતું નથી? આકાશમાં જ છે તમારી આજીવિકા પણ અને તે વસ્તુ પણ જેનો વાયદો તમને આપવામાં આવી રહ્યો છે.” (કુર્આન ૫૧:૨૦-૨૨)

પરમ દયાળુ અને કૃપાળુ ઈશ્વરના  હોવાની નિશાનીઓ અપરંપાર છે પણ આપણે જ તે તરફથી આંખો મીંચી લીધેલ છે.

દુઃખમાં સ્મરણ અને સુખમાં વિસ્મરણ

માનવીની સૌથી મોટી વિડંબના અને કમનસીબી આ છે કે તે દુઃખ અને આપત્તિમાં ઈશ્વરને યાદ કરે છે  અને સુખના દિવસોમાં તેને ભૂલી જાય છે. ગઈ કાલે પણ આ જ મનસ્થિતિ હતી અને આજે પણ આ જ છે.

“મનુષ્યની હાલત એ છે કે જ્યારે તેના પર કોઈ કઠિન સમય આવે છે તો ઊભા અને બેઠાં અને સૂતાં અમને (અલ્લાહને) પોકારે છે, જ્યારે અમે તેની મુસીબત ટાળી દઈએ છીએ તો તે એવી રીતે ચાલી નીકળે છે.